اختلال مفصل فکی یا به اختصار اختلال TMJ ، یک مسأله پیچیده در حوزه سلامت دهان و دندان بهحساب میآید که احتمال دارد در افرادی با اختلال‌های متنوع مفصل فکی و عضلات مرتبط با آن ایجاد گردد. این اختلال می‌تواند به مشکلاتی چون درد در ناحیه گردن، صورت، و گوش منجر شود، و عوارضی نظیر دشواری در جویدن و گرفتن غذا، سرفه، سردرد، و حتی درد در دندانها ایجاد کند.
اختلال TMJ در افراد مختلف از اقشار مختلف ایجاد می شود و به علت متغیر بودن علل و عوامل مختلف، تشخیص و درمان آن نیازمند شناخت دقیق و مشورت با پزشکان متخصص است.
بررسی مفصل گیجگاهی فکی یا اختلال TMJ
این مفصل به شکل گوی و کاسه است که اتصال دهنده‌استخوان فک پایین به استخوان گیجگاهی جمجه خواهد بود. در فارسی به مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) می‌گویند که می‌توان آن را دو طرف سر و جلوی گوش پیدا کرد.
این مفصل، یک ساختار پیچیده بوده که حاوی ماهیچه‌ها، استخوان‌ها، عروق خونی، اعصاب، و رباط‌ها خواهد بود. این قسمت از بدن به باز و بسته شدن فک کمک می‌کند و در عملیات‌هایی مانند صحبت کردن، مصرف غذا، و حتی جویدن نقش اساسی دارد.
دلایل ایجاد سندروم گیجگاهی فکی
اگر مفصل TMJ آسیب ببیند، ممکن است فک یا بافت‌های اطراف صورت دچار اختلال شوند. در گذشته، تصور بر این بود که سندروم TMJ تنها به علت مشکلات دندان، عدم هماهنگی فک، و عدم تراز بودن دندان‌های بالا و پایین ایجاد می‌شود. اما اکنون می‌توان برخی از بیماری‌ها را نیز به عنوان عوامل ممکن در ایجاد این سندروم معرفی کرد.
آسیب‌ها و عواملی که ممکن است منجر به اختلالات در فک و عضلات صورت شوند عبارتند از:
- دندان‌قروچه: دندان‌قروچه عادتی است که بسیاری از افراد دارند. این عمل به مرور زمان می‌تواند منجر به اسپاسم عضلانی و التهاب شود. همچنین تغییرات در نظم و ارتفاع طبیعی دندانها یا جویدن‌های سخت و مکر می‌تواند باعث ایجاد اختلال در مفصل گیجگاهی فکی شود.
- فشار آوردن: اگر مفصل گیجگاهی فکی به‌طور مداوم فشار و ضربات مختلفی تحمل کند، این می‌تواند به درد شدیدی منتهی شود. تنش در فک که باعث فشرده شدن آن می‌شود، ممکن است به مفصل TMJ آسیب وارد کند.
- آرتروز: آرتروز یک بیماری است که معمولاً به‌دلیل ساییدگی یا خراب شدن مفصل رخ می‌دهد. در اینگونه بیماری، باعث از بین رفتن غضروف می شود و استخوان جدید بوجود می آید. عواملی نظیر افزایش سن، بیماریهای خودايمنی و التهابی احتمال بروز آرتروز در مفصل TMJ را افزایش می‌دهند.
- آرتریت روماتوئید: این بیماری با التهاب مفاصل منجر به اختلالات در مفصل TMJ می‌شود. اگر بیماری آرتریت روماتوئید به موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند با فرسایش، استخوان و غضروف مفصل، سندروم مفصل گیجگاهی فکی را ایجاد کند.
بررسی علائم بیماری مفصل گیجگاهی و اختلال TMJ
این بیماری دارای علائم و نشانه‌های متعددی است که چون با علائم دیگر بیماری‌ها تداخل دارد، تشخیص اختلالات TMJ اغلب مشکل است. اما دندانپزشک و پزشک متخصص می‌توانند با گرفتن تاریخچه کامل پزشکی و دندانپزشکی، انجام معاینه بالینی و انجام عکس اشعه ایکس، این بیماری را تشخیص دهند.
بیشترین علائم بیماری مفصل گیجگاهی فکی که امکان ایجاد آنها وجود دارد در ادامه بیان می شود:
- سردرد (که اغلب شبیه میگرن است)
- گوش‌درد به همراه درد در ناحیه پشت چشم
- صدای کلیک و حتی تق‌تق در هنگام باز و یا بسته شدن دهان
- درد هنگام خمیازه کشیدن، بازکردن دهان به حد زیاد یا جویدن
- گیر کردن، قفل‌شدن یا در رفتن مکرر فک
- حساسیت عضلات فک
- با قرار گرفتن دندان‌های بالا و پایین بروی هم احتمال تغییر ناگهانی وجود دارد
این نشانه‌ها و علائم می‌توانند به تشخیص صحیح و درمان مناسب بیماری مفصل گیجگاهی فکی کمک کنند.
درد:
یکی از نشانه‌های چشم‌گیر اختلال مفصل گیجگاهی فکی، درد در فک است. این درد معمولاً هنگام حرکت و یا باز و بسته‌شدن دهان احساس می‌شود. با این حال، مهم است توجه داشت که دردهای دیگر نیز ممکن است با اختلال TMJ مرتبط باشند. این دردها می‌توانند شامل سردرد، میگرن، درد در گردن یا پشت، درد در گوش یا درد اطراف گوش باشند. در صورتی که درد در نزدیکی فک نباشد، پزشک اغلب قبل از تشخیص اختلال TMJ به دنبال دلایل دیگر ممکن می‌گردد.
صدا:
یکی از نشانه‌های معمول اما اغلب بدون درد، صداهای غیرعادی نظیر تق‌تق، کلیک یا حتی ساییده‌شدن می‌تواند هنگام غذاخوردن، صحبت‌کردن یا حتی بازکردن دهان ایجاد شود. با این حال، صداهایی که هنگام حرکت فک ایجاد می‌شود همیشه نشانه اختلالات TMJ نیستند. این صداها بسیار رایج هستند و تنها زمانی که همراه با درد یا حرکت محدود فک باشند، ممکن است نیاز به مشاوره پزشکی داشته باشند.
حرکت محدود:
حرکات محدودی که مانع از باز شدن کامل دهان یا حرکت فک در جهات خاص می‌شود، می‌تواند به مشکلات شدید در زندگی روزمره منجر شود. این ممکن است در اختلالات TMJ مشاهده شود و باعث محدودیت در تغذیه و صحبت کردن شود.
بررسی شایع ترین بیماریهای مفصل تمپورومندیبولار گیجگاهی فکی
این بیماری یک مشکل شایع در مفصل تمپورومندیبولار (TMJ) است که معمولاً در خانم‌ها بیشتر از آقایان دیده می‌شود و می‌تواند در دهه‌های سوم و چهارم عمر شخص بیشتر باشد. این سندروم می‌تواند به دو فاز اصلی، یعنی اولیه و ثانویه تقسیم شود.
سندروم اختلال مفصل تمپورومندیبولار اولی
در این فاز، بیمار اغلب از درد موضعی که معمولاً یک طرفه است و گاهی دو طرفه، شکایت می‌کند. این بیماران احساس صداهایی نظیر "clicking" و "دررفتگی" در مفصل دارند و فک به سمت ناحیه آسیب‌دیده منحرف می شود. همچنین، در حین باز کردن دهان، تمایل به پروتروژن (پیشروی فک) وجود دارد. در این فاز، اسپاسم عضلات موجب مشکلات شده و در صورت تسکین این اسپاسم، مشکلات بیمار بهبود خواهد یافت.
سندروم اختلال مفصل تمپورومندیبولار ثانویه
در این فاز، با گذر زمان، تغییرات تخریبی در مفصل مشاهده می‌شود و تغییرات رادیولوژی به نفع تخریب مفصلی و آرتروز مفصل نشان می‌دهد. در این فاز، عضلات متعددی درگیر هستند که شامل مستر، پتریگوئید داخلی و خارجی، تمپورالیس، استرنوکلیدوماستوئید، اسکالن‌ها و رومبوئیدها هستند. اما شایع‌ترین عضله درگیر در این فاز عضله پتریگوئید خارجی است.
درمان‌های موجود: درمان اختلال مفصل تمپورومندیبولار شامل روش‌های مختلفی می‌شود. در فاز اولیه، توجه به اسپاسم عضلات و تسکین آنها با تزریق مواد ضدالتهابی یا فیزیوتراپی می‌تواند بهبود را ایجاد کند. در مراحل بیشتر، درمان‌های خاص تر مانند ایجاد پونز برای جلوگیری از انحراف فک و درمان آرتروز مفصل مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین، تراپی‌های ارتودنسی و تراپی‌های روان‌شناختی نیز در مدیریت این بیماری اهمیت دارند.
روش‌های بررسی اختلال TMJ
ارزیابی پزشکی دقیق برای اختلال مفصل گیجگاهی در ادامه بیان می شود.
- معاینه فیزیکی: پزشک در ابتدا یک شرح حال کامل از بیمار گرفته و سپس معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. این معاینه شامل ارزیابی وضعیت مفصل بیمار (موقعیت فک، زبان و گردن) می‌شود. او مفصل TMJ را لمس می‌کند تا تورم، اسپاسم عضلانی و سفتی یا حرکت بیش از حد را ارزیابی کند. همچنین، دامنه و کیفیت حرکت فک و گردن بررسی می‌شود و به هرگونه انحراف به صورت ویژه توجه می‌شود.
- اشعه ایکس پانورکس: اشعه ایکس پانورکس برای بررسی دندانها و استخوان فک به کار می‌رود و تصاویر دقیقی از این مناطق ایجاد می‌کند.
- اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT Scan) : سی تی اسکن (CT Scan) برای انتخاب تصاویر دقیق‌تر و سه‌بعدی از استخوان‌های مفصل و شناخت مشکلات در آن منطقه به کار می‌رود.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) : تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) برای ارزیابی مشکلات احتمالی دیسک مفصل و بافت نرم یا عضلات اطراف انجام می‌شود. این تصاویر با کیفیت بالا و بدون استفاده از پرتو ایکس تهیه می‌شوند.
درمان هایی مناسب اختلال TMJ
برای درمان سندروم TMJ، می‌توان از روش‌های محافظه کارانه در خانه، درمان‌های پزشکی، یا در صورت لزوم جراحی استفاده کرد. معمولاً پزشک متخصص توصیه می‌کند تا درمان سندروم را با مراقبت‌های خانگی آغاز کنید و در صورتی که بیماری به تدریج پیشرفت کند، به جراحی مفصل گیجگاهی فکی بپردازید.
درمان خود مراقبتی در منزل:
- استفاده از کیسه یخ برای کاهش درد در ناحیه فک و صورت.
- استفاده از حوله گرم برای تسکین درد و اسپاسم عضلانی پس از تمرینات کششی.
- مصرف غذاهای نرم و جلوگیری از جویدن طولانی مواد سفت.
- استفاده از آتل یا نایت گارد برای بهبود وضعیت دندانها و فک در طول شب.
- اجتناب از انجام حرکات تحریک‌آمیز فک و کاهش استرس.
درمان دارویی:
- استفاده از داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی.
- مصرف شل کننده‌های عضلانی.
- در موارد لزوم، مصرف داروهای ضدافسردگی، بی‌حس کننده‌های موضعی و کورتیکواستروئیدها.
- درمان پزشکی:
- فیزیوتراپی.
- درمان با بوتاکس.
- درمان با گرما یا خنک کننده.
- استفاده از آتل.
جراحی مفصل گیجگاهی فکی:
جراحی در موارد شدید و وقتی که مفصل گیجگاهی فکی به شدت تخریب شده و علائم بلندمدتی ایجاد کرده باشد.
در روش‌های جراحی برای درمان اختلال مفصل گیجگاهی فکی از راه‌کارهای زیر استفاده می‌شود:
- جراحی آرتروسکوپی:
این روش به جراح فک و صورت امکان می‌دهد تا از طریق برش‌های کوچک در پوست شما وارد مفصل شود.
با استفاده از دوربین، جراح مفصل شما را بررسی می‌کند و مشکلاتی مانند پارگی غضروف و آسیب به سطح مفصل را تشخیص می‌دهد.
جراح ممکن است بتواند برخی از مشکلات را با جراحی آرتروسکوپی برطرف کند. - جراحی آرتروسنتز:
این روش شامل قرار دادن سوزن‌های کوچک در فضاهای مفصلی و شستن مفصل به منظور خروج مایعات و مواد زائد از مفصل است.
معمولاً برای حذف عوامل التهابی و تخریبی در مفصل استفاده می‌شود. - جراحی باز (تعویض مفصل):
این روش شامل برشی روی مفصل است و بیشتر برای بیمارانی با اختلال شدید در مفصل گیجگاهی فکی استفاده می‌شود.
موارد شدید از اختلال شامل رشد بیش از حد بافت یا استخوان که مانع حرکت یا عملکرد صحیح مفصل می‌شود، ادغام بافت مفصلی یا عدم توانایی پزشک در رسیدن به مفصل با استفاده از روش آرتروسکوپی شامل می‌شود.
در مواردی که دیسک شدیدا آسیب‌دیده یا تغییرات شدید استخوانی وجود دارد، جراحی باز برای تعویض مفصل گیجگاهی فکی انجام می‌شود.
ارجاع بیمار به فیزیوتراپی
در مواردی که بیماران با اختلال مفصل فکی گیجگاهی مواجه می‌شوند، اغلب ابتدا به دندانپزشک مراجعه می‌کنند و اشکالات دندانی را به عنوان علت اصلی مشکلات خود در نظر می‌گیرند. در این مرحله، دندانپزشک ممکن است برای بیمار یک گارد یا محافظ دندان تجویز کند. این محافظ دندان، در شب برای جلوگیری از جویدن طولانی و فشردن دندانها به یکدیگر استفاده می‌شود.
با استفاده از این محافظ دندان، مفاصل گیجگاهی فکی در زمان خواب بیمار می‌توانند استراحت کرده و بهبود یابند. اگر مشکل بازهم ادامه داشته باشد یا شدت آن افزایش یابد، دندانپزشک ممکن است بیمار را به فیزیوتراپی ارجاع دهد تا با شیوه‌های توانبخشی، مشکلات مفصل فکی گیجگاهی را درمان کند.
تمرینات مناسب جهت افزایش دامنه حرکتی
وجود تمرینات و ورزش‌های مخصوص می‌تواند به بهبود اختلال مفصل فکی گیجگاهی (TMJ) کمک کند. این تمرینات باعث تقویت ماهیچه‌های فک، کشش در عضلات فک، ریلکس شدن فک، افزایش توان حرکتی فک، کاهش صدای فک و بهبود روند درمان اختلال مفصل گیجگاهی فکی می‌شوند.
تعدادی از ورزش‌های موثر در بهبود اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) عبارتند از:
- تمرین ریلکس کردن فک:
با قرار دادن زبان روی سقف دهان و پشت دندان‌های پیشین، دهان را به آرامی باز و بسته کنید. - حرکت ماهی (باز کردن نسبی فک):
با قرار دادن زبان روی سقف دهان، انگشت یکی از دست‌هایتان را بر روی مفصل فکی گیجگاهی قرار داده و دهانتان را نیمه باز کنید و سپس ببندید. بعداً انگشت دیگر را بر روی مفصل مقابل قرار دهید و تمرین را تکرار کنید. - حرکت ماهی (باز کردن کامل فک):
با قرار دادن زبان روی سقف دهان، یکی از انگشت‌ها را بر روی مفصل فکی گیجگاهی قرار دهید و دهان خود را به طور کامل باز کنید و سپس ببندید. سپس این تمرین را بر روی مفصل مقابل تکرار کنید. - حرکت چین تاک:
شانه‌ها را به سمت عقب ببرید و سینه‌ها را به سمت بالا حرکت دهید. سرتان را به صورت مستقیم پایین بیاورید تا چانه به گردن چسبد و غبغب مشخص شود. این حرکات را چندین مرتبه انجام دهید. - مقاومت در برابر باز شدن دهان:
چانه‌ی خود را روی دست خود بگذارید و دهان خود را به آرامی باز کنید. با فشار اندکی به چانه‌ی خود مقاومت کنید و چندین ثانیه دهان را باز نگه دارید. سپس دهان را به آرامی ببندید.
این تمرینات می‌توانند به بهبود وضعیت مفصل گیجگاهی فکی کمک کنند.
لیزر درمانی مفصل گیجگاهی فکی
لیزردرمانی یک روش درمانی غیرتهاجمی و کارآمد برای بهبود اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) و کاهش درد در ناحیه فک، گردن و سردرد است. این روش درمانی به منظور مدیریت درد مرتبط با اختلال TMJ و کاهش ورم مفصل مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در لیزردرمانی، دو نوع انرژی نوری برای مداخله درمانی به کار می‌روند. یکی برای کاهش درد و دیگری برای کاهش التهاب استفاده می‌شود. این انرژی نوری به عنوان منبع انرژی برای سلول‌های بدن عمل می‌کند و آنها را تحریک می‌کند. از اندورفین (مسکن طبیعی درد در بدن) تولید شده تا به تسریع فرآیند بهبود کمک کند و از طریق کاهش التهاب طبیعی بدن به حل مشکلات TMJ کمک می‌کند.
لیزردرمانی باعث افزایش جریان خون به نواحی تحت درمان می‌شود و سبب تسریع فرآیند بهبود می‌شود. این روش درمانی می‌تواند به کاهش درد مرتبط با TMJ و کاهش ورم مفصل کمک کند و نتایج ماندگار و بلندمدت برای فرد فراهم آورد.
سن ابتلا به عارضه سندروم مفصل گیجگاهی
اختلال TMJ (مفصل فکی یا Temporomandibular Joint) بدون توجه به سن خاصی ممکن است ایجاد شود و افراد از سن 5 سالگی تا سن 90 سالگی ممکن است این مشکل را تجربه کنند. بر اساس آمارها، زنان به میزان بیشتری نسبت به مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند. همچنین، این مشکل در افرادی که در رده سنی 20 تا 40 ساله قرار دارند، شایع‌تر به نظر می‌رسد.
سخن آخر
در آخر می توان بیان کرد، اختلال مفصل فکی (TMJ) یک مشکل پیچیده است که بر افراد مختلف اثر می‌گذارد. اهمیت شناخت علائم و عوامل مختلف این اختلال و مشورت با پزشکان متخصص، از اهمیت بسیاری برخوردار است. انجام درمان مناسب و پیگیری دقیق می‌تواند به تسکین علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد کمک کند.
به عنوان سخن آخر، کسب اطلاعات و آگاهی در مورد اختلال TMJ می‌تواند به افراد کمک کند تا با این مشکل بهتر مقابله کنند و راه‌های مناسبی برای مدیریت آن را پیش بگیرند.
سوالات متداول
- TMJ یا اختلال مفصل فکی چیست؟
TMJ به مفصل فکی اطلاق می‌شود که در نزدیکی گوش و در تعامل با فک بالا (مکعب فکی) قرار دارد. اختلال TMJ ممکن است به اختلال‌های مفصل فکی و عضلات مرتبط با آن منجر شود. - علائم اختلال TMJ چیست؟
علائم TMJ شامل درد در ناحیه گردن، صورت، و گوش، دشواری در جویدن و گرفتن غذا، سرفه، سردرد، و حتی درد در دندانها می‌شوند. - عوامل ایجاد‌کننده اختلال TMJ چیست؟
عوامل مختلفی می‌توانند اختلال TMJ را ایجاد کند، از جمله فشار یا تنش زیاد در مفصل فکی، ترشح هورمون‌های جنسی در زنان، ترشح هورمون‌های استروئیدی، شکل و اندازه نامتناسب فک، و فعالیت‌های غیرمعمول دهانی. - چگونه اختلال TMJ تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص اختلال TMJ نیازمند مشاوره با یک پزشک تخصصی است. این تشخیص معمولاً با استفاده از تاریخچه پزشکی، معاینه دندانی و فکی، و ممکن است شامل تصاویر پرتویی نیز شود. - آیا اختلال TMJ قابل پیشگیری است؟
در برخی موارد، اختلال TMJ قابل پیشگیری است. به عنوان مثال، از تکنیک‌های کاهش استرس و تنش، تنظیم موقعیت صحیح فک و دندانها، و مراقبت مناسب از دهان می‌تواند در پیشگیری از این اختلال موثر باشد. - آیا اختلال TMJ دائمی است یا قابل درمان است؟
اختلال TMJ معمولاً قابل درمان است و با درمان‌های مناسب و تغییرات در عادات روزمره می‌توان به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد کمک کرد. اما در موارد شدید، نیاز به رویکردهای جراحی ممکن است وجود داشته باشد. - آیا اختلال TMJ عواقب جدی دارد؟
اختلال TMJ معمولاً به عواقب جدی منجر نمی‌شود، اما می‌تواند به علائمی ناخوشایند و مزاحم برای افراد منتهی شود. به همین دلیل، درمان و مدیریت مناسب این اختلال مهم است.
نظری ثبت نشده